Nevruz, Farsça’da “Yeni gün” anlamına gelmektedir. Yine Dersimce’de nev (yeni) roz-roj (gün) sözcüklerinin birleşmesiyle oluşan ve yeni gün anlamına gelen Nevroz kullanılır.
Nevruz Bayramı, günümüzde Kafkasya, Orta Doğu hakları ve Anadolu’da baharın geldiği, doğanın canlandığı ve bütün mutlu günlerin başlangıcı, dargınların barıştığı, dostların birbirlerini ziyaret ettiği, barışın, kardeşliğin, sevginin, özgürlük ve kurtuluş günü olarak her yıl 21 Mart’ta kutlanmaktadır.
Yeni yılın başlangıcı, kurtuluş günü, baharın dirilişi olarak kutlanan ve efsaneleşerek çok değişik biçimler almış olan Nevruz’un, Zerdüşt dininden geldiği sanılmaktadır. 10. Yüzyılda dinsel baskılar nedeni ile İran’ı terk ettiler. Parsiler olarak bilinen bu toplum Hindistan’ın Yezd gibi bazı bölgelerine yerleştiler. Günümüzde Zerdüşt dini İran’daki Gebriler ve Hindistan’daki Parsiler arasında varlığını sürdürmektedir.
Günümüzde bu inancı sürdüren Parsiler arasında (İran-Gilan ve Hindistan’da) yaşam bayramı olarak kutlanan Nevruz’da yaşam ve renkleri koruyucu ruhlar ve ölüler için çeşitli duaların okunduğu bir dizi ayin yapılır. Parsiler Nevruz boyunca birbirlerini başındaki kişinin sağ elle avuçtan geçirtmeye dayanan hamazor törenleri ile kutlarlar. Bu sırada karşılıklı iyi niyetli sözler söylenir.
Ari dillerini konuşan halklarca güneşin koç burcuna girdiği, Tanrı’nın evreni ve insanı yarattığı gün olarak kabul edilen Nevruz, eski İran takviminde birinci ay olan Ferverdin’in ilk gününe rastlar.
Bu günün karşılığı miladi takvimde 22 Mart’tır. İran şahları ve devlet ileri gelenleri bugünlerde halkın bütün isteklerini yerine getirmeye çalışır, halkın dertlerini dinlemeye özen gösterirlerdi. Şenliklerle kutlanan bayram sırasında başka çocuklar olmak üzere herkes mutlaka yeni giysiler giyer, eski eşyaların yerine yenileri konulur. İslamiyet kabul edilmeden önce de bahar kutlamaları yapılırdı.
Türkler arasında Nevruz geleneği sonradan yaygınlık kazanmıştır. Anadolu’da kutlanan eski bahar şenliklerinin de Türklerdeki Nevruz geleneğini biçimlendirmesinde etkili olduğu düşünülmektedir. (Bkz. Ana Britanica)
Nevruz’a ayrı bir önem veren Alevi-Bektaşiler bugünü Hz. Ali’nin doğum günü ve Hz. Fatma ile evlendiği gün olarak kabul ederler. Nevruz akşamı halk cemevinde toplanır, getirilen lokmalar dağıtılır. Nevruz Gülbengi verilir. Sultan Nevruz akşamı yapılan cem sonrası lokma, süt ve şerbet dağıtılır.
Şiiler Nevruz’u Hz. Ali’nin halife ilan olduğu gün olarak kutlarlar. Sünni Türkler arasında da Nevruz birçok geleneğe konu olmuştur. Örneğin Manisa’da her yıl Nevruz günü (22 Mart) mesir bayramı düzenlenir ve halka mesir macunu dağıtılır. Geçmişte Osmanlı padişahları ve devletin ileri gelenlerine “Nevruziyye Piskesi” armağanlar ve divan şairlerince yazılmış Nevruziye kasidelerin sunulması, bu eski geleneğin uzantılarındandır. Kafkasya ve Balkanlar’da da kutlanan Nevruz, İranlılardan Araplara geçmiştir. Arapça’da Nevruz biçiminde geçen bugün ve bununla ilgili gelenekler Irak ve Mısır’da da günümüze dek varlığını sürdürmektedir. Zazalar ve Kürtler arasında da bayram olarak yaşayan Nevruz geleneği Kawa adlı demircinin zalim Dehak’ı alt etmesini anlatan bir efsane ile özdeşleştirilir.
Aleviler ise Nevruz Bayramı’na diğer toplumlardan farklı olarak inançsal görünüm vermişlerdir. Her yıl bu inançları gereği olarak kutlamaktadırlar.
Gece, gündüzün eşitlendiği gün,
Güneşin Koç Burcuna girdiği gün,
Hz. Ali Kabe içinde 21 Mart’ta doğduğu gün,
Hz. Muhammed’in peygamberlik payesine eriştiği,
Hz. Yusuf’un kuyudan çıkarıldığı gün,
Allah’ın evreni ve insanı yarattığı gün,
İbrahim Peygamberin Kabe’yi yaptığı gün,
Hz. Ali ile Hz. Fatıma evlendiği gün,
Hz. Muhammed Veda Hutbesini okuyarak (Gadir Hum’da) Hz. Ali’yi İslam alemine vekil tayin ettiği gün.
Bu nedenlerden dolayı Nevruz Bayramı miladi yılın 21 Mart günü kutlanır. Alevilerce kutsal kabul edilen bu bayram şeker, şerbet ve çiçeklerle kutlanır. Hz. Ali’nin doğumu nedeniyle cem yapılır, nefesler okunur, semahlar dönülür.
Sultan Nevruz akşamı yapılan Cem sonrası lokma, süt ve şerbet dağıtılır. Yine Nevruz’un anısına söylenen deyişler vardır. Bunlardan birisi şu şekildedir:
Gelin ey kardeşler seyran edelim
Ali’nin doğduğu eyyam bu demdir
Bu zevkle münkiri hayran edelim
Ali’nin doğduğu eyyam bu demdir.
