Özet: Bu çalışmada Dersim coğrafyasının önemli bir parçası olan Koçgiri’de 1920-1921’de çıkan Koçgiri İsyanı ve bu hadisenin 1937-1938 Dersim hadisesi ile ilişkisi ele alınacaktır.Koçgiri isyanı galip devletlerin İstanbul hükümeti ile imzaladıkları Sevr Barış Antlaşması’na göre bir Kürt devleti kurmak için Dersim ve Koçgiri aşiretleri tarafından planlanan bir harekettir. Bu hareket, milli mücadele aşamasında iç sorunlar ve Yunan işgaliyle uğraşan Ankara hükümetini oldukça zor durumda bırakmıştır. Arka planında Alişer Efendi’nin olduğu bu hareketi, yine Ankara Hükümeti bastırmıştır, ancak bu hareket sırasında Dersim’e dokunulmamış, Dersim daha uygun bir zamana bırakılmıştır. Kuruluşundan sonra gücünü toplayan Kemalist ideolojiye sahip yeni ulus devlet, 1925 yılından itibaren hazırladığı Islahat Planı ve raporlarla, kökleri Osmanlı İmparatorluğu’na kadar giden askeri harekâtın hazırlıklarına hız vermiştir. Bu hazırlıklar çerçevesinde devlet, 1937-1938'de de Dersim askeri harekâtını adım adım hayata geçirerek Koçgiri'de yarım bıraktığı işi tamamlamış ve otoritesini Dersim'de tesis etmiştir. Bu harekâta karşı ise Dersim’in bazı bölgelerinde küçük çapta direnişler söz konusu olmuştur. Bu açıdan Dersim'de bir isyan değil, harekâta karşı yapılan bir direniş söz konusudur.
1512 yılında babası II Beyazıt’ı tahttan indirerek padişah olan Yavuz Sultan Selim; rakibi olan Şii Safavi devletine karşı Sünni İslam’ı İmparatorlukta resmi mezhep olarak destekleyerek Şah İsmail’in İmparatorluktaki Alevi-Bektaşilerin üzerindeki etkisini sınırlamakla kalmamış(Öztuna 2006: 39) aynı zamanda doğudaki bütün Sünni İslam devletlerini tek bir devlet çatısı altında birleştirerek bölgede gücünü pekiştirmeyi amaçlamıştır(Altınay 2007: 48-52).
Sünni İslam’ın İmparatorluğun resmi mezhebi olmasıyla beraber Alevi olan Koçgiri ve Dersim’deki Kürt aşiretleri de İmparatorluk tarafından bir tehlike olarak görülmüş ve şiddete maruz kalmışlardır.İmparatorluğun bu tutumu buradaki aşiretlerin devlet otoritesinden uzak kalmalarına ve zaman zaman ayaklanmalarına neden olmuş: Bu durum Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılış dönemine kadar devam etmiştir (Bulut 2011: 108,211-238).
Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılışı döneminde Koçgiri ve Dersim aşiretleri, Erzincan’a ilerleyen Rus ve Ermeni birlikleriyle beraber hareket ederek bağımsız bir Kürt devleti kurmaya çalışmışlardır (Yıldız 1991:221; Çem 01.10.2009). Bunda başarılı olmayınca Sevr Barış Antlaşması çerçevesinde bir Kürt devleti kurmak için 1920-1921 yıllarında yeniden harekete geçmişlerdir. Ancak Seyit Rıza dışındaki Dersim aşiretleri Koçgirililerin bu teşebbüsüne destek vermedikleri için bu hareket Mustafa Kemal önderliğindeki Ankara hükümeti tarafından bastırılarak Koçgiri aşiretleri etkisizleştirilmiş;ancak Dersim’e dokunulmamıştır (Dersimi 1952:149; Gülsoy 20.08.2013; Kreiservd. 2009: 375-382).
1923 Yılında kurulan yeni Türk-Sünni-laik- Kemalist ideolojiye sahip Türkiye Cumhuriyeti 1926’dan itibaren Dersim üzerine raporlar hazırlamış,1937-1938 yılları arasında Dersim Harekâtı’nı gerçekleştirilerek; binlerce kişi öldürülmüş, binlercesi göç ettirilerek Kemalist ideoloji çerçevesinde çok kapsamlı bir asimilasyon politikası hayata geçirilmiştir (Bayrak 122-128).
Bu çalışmanın devamında, yukarıdaki bilgiler ışığında,Koçgiri ve Dersim hadiseleri ele alınarak birbirleriyle olan ilişkileri ve1937-1938 Dersim Harekâtı’nın arka planı nedenleriyle birlikte ele alınacaktır.
Koçgiri ve Dersim hadiseleri, Dersim tarihinin ve günümüz Kürt sorununun bir parçasıdır ve Dersim tarihi içerisinde yeteri kadar aydınlatılmamış bir konudur. Bu çalışmada 1937-1938’de Dersimde olanlar ele alınarak Türk siyasi tarihinin bir dönemine biraz da olsa katkıda bulunmak amaçlanmaktadır.
Bu amaçla ilk olarak Koçgiri ve Dersimlilerin bağımsız bir devlet için Ruslar ile yaptıkları işbirliği denemeleri, akabinde Birinci Dünya Savaşından sonra Osmanlı İmparatorluğu’yla imzalanan Sevr Antlaşması’ndan hareketle yapılan; Koçgiri Kürt Hareketi ve bu hareketin Ankara hükümeti tarafından bastırılması aydınlatılacaktır. Daha sonra ise o dönemde yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin 1925 yılından itibaren Dersim'in tasfiyesine yönelik hazırlıkları ve askeri harekâtın hayata geçirilmesi mercek altına alınacaktır. Sonuç kısmında ise hangi sonuçlara varıldığı saptanacaktır.
DERSİM SEMPOZYUMUNDAN ALINMIŞTIR.
