Dersim'de Gağan Yani Yeni Yıl Geleneği

1-Khal Gagan
2- Zeyi
3- Ev halkı için Yemek
4- Hayvanlar için pişirilen yemek
5- Çeşmeden su getirme
6- Cem 1-Khal Gağan.
Aslında ritüellerdeki önem sıralamasına göre geleneğimiz içinde son sırada olması gerekiyor fakat Gağan ayının uzun yıllar içinde unutulmasıyla beraber tekn...olojik gelişmelerden dolayı tekrar hatırlanıp kutlanması sonucu yaşanan süreçlerle birlikte bugünkü durum ortaya çıktı. Bunun en büyük nedeni yaşananlardan dolayı köylerdeki yaşamın bitmesi, köy olmayınca Gağan da olmuyor; çünkü köyler var olan bir olgu. Khal Gağan Noelbabanın Dersim versiyonu hatta dünyadaki bu anlamdaki en eski ritüeli diye düşünüyoruz. Khal yaşlı Gagan Aralık yani yılın son ayıda diğer aylardan daha yaşlı olduğundan, Dersimliler biten yılı uğurlama ve gelen yılı karşılama diye bu ritüeli yapıyorlar. Bunun için yapılan gençlerden biri yaşlı adam kılığına girer, çocuklarla beraber köydeki evlere tek tek giderek, “Gagane Sima Bimberek Bo “ Gağanınız kutlu olsun, diye selamlarlar. Söylencelerle beraber Khal Khek oyununu oynayıp, hediyeler alırlar. Hediyeler Dersim’in bölgelerine göre değişir, bunda köylerdeki üretimler çok etkilidir, Özellikle Mazgirt bölgesi en fazla hediye çeşidinin olduğu yerdir nedeni ise ekilen arazilerin çok olmasıdır. Diğer yerler dağlık olduğundan, çeşit sayısı az olabiliyor. Bir evde pişirilen hediyeler yenilip eğlenildikten sonra, kalan hediyeler köyde ihtiyacı olanlara dağıtılır. Bu etkinlikte şöyle bir yol takip ediliyor: Bazı yerlerde Khal Gağana ek olarak bir kişi de kadın kılığına girerek, yaşlı Gağanın, genç karısı Fatik oluyor. Yaşlı Gağanın karısını korumak için de bir genç, suratını siyaha boyayarak Arap oluyor. Fatik ve Arap figürü her yerde yok fakat özellikle son bir kaç yıldır Dersim’de yapılan eğlencelerde bu tema çok öne çıkıyor.. 2- Zeyi Gağan ayının önemli konularından biri, amaç evlenip aileden ayrılan kızlara hediyeler götürüp geçmişte aileye verdiği emeklerden dolayı, ona teşekkür etmekle beraber unutulmadığını hatırlatmak. Zeyi’de evin ekonomik durumuna göre hediyeler olurdu. Bu hediyeler Gağanı kutlayanların ekonomik gücüne göre, bazen kumaş, bazen bir davar veya altın… Zeyi, sosyal olarak çok önemli; erkek çocuklar için böyle bir ritüelin olmaması, kızlara verilen önem açısından oldukça anlamlıdır. 3- Ev halkı yılın bu günü yapılan yemekleri çok önemserdi. Özellikle çocuklar için çok önemliydi bu; çünkü akşam yemekte bulacakları figürlerle çok önemli güçlere sahip olacaklardı. Günlük sıradan yemek yeme yerine, sadece bu gün için en güzel yemekler yapılırdı. Kurutulmuş meyvelerden, badem, ceviz, dut, bazen de pestil ya da orcik gibi değerli yiyecekler sofralara konulur adeta bütün yılın yorgunluğu bu yiyeceklerle atılırdı. Yemekle beraber insanlar en güzel elbiselerini de bugün giyerlerdi. O akşam pişirilen yemeğin (çoğunlukla zerafet yapılır) içine, evin babası tarafından bereket, kısmet, kral, olmak üzere üç figürle sembolize edilen ağaçlar konurdu. Bu figürler aşiret ve köylere göre değişirdi yani daha farklı semboller de olabilirdi. Bu semboller yemek içine saklanırdı. Yemek esnasında bu çubukları bulan çocuklar, buldukları çubukların anlamlarına göre, o duygulara sahip olup sevinirlerdi. 4- Hayvanlar için pişirilen yemek de çok önemliydi; çünkü bir yıl boyunca hayvanların sütü, yünü, yumurtası ve günlük yaşamda taşıma, çevresel etkenlerden korunma ve üretimde kullanmalarından dolayı rahat bir yıl geçirilmişti. Gecen güzel yıldan dolayı onlara da teşekkür etmek için sadece bu gün arpa veya buğday pişirilip verilir ve bir ipe dizilen darı ahıra bereket getirmesi için asılırdı. Böylece her canlının hakkı sırf o gün için ona teslim edilirdi. Öyle ki suyun, toprağın, ağacın, börtü böceğin bilumum her canlının hakkı gözetilirdi. 5- Bereket için çeşmeden su getirilir, perşembeyi cumaya bağlayan gece hayvanlar için pişirilen darıdan biraz alınıp sabahın ilk ışıklarında çeşmeye gidilip darılar çeşmeye serpilir. Çeşmeden alınan su eve ve ev halkıyla beraber eve ait olan hayvanlara kötülükler, kederler hastalıklar gitsin bereket gelsin diye serpilir. Tüm bu işler evin hanımı tarafından yapılırdı. Bu evin hanımının kendi ailesine ne kadar değer verdiğinin bir göstergesi olarak kabul edilirdi. 6-Cem, tüm yapılan bu ritüellerin son aşaması ve toplu ibadet etme anıdır. Salı, çarşamba ve perşembe günü tutulan üç gün orucun sonunda, perşembeyi cumaya bağlayan gece tanrıya şükredilir ibadet yapılır. Cemlerde bir araya gelmek, bir olmak, dayanışmak, hak ve hukuklarını sorgulamak, dargınlar varsa hemen o gün orada barıştırmak yeni yıla umut ve sevgiyle girmenin bir başka yolu olarak düşünülebilir.
SOS MUNZUR MUNZUR DOĞA AKTİVİSTLERİ BEZUVAR DERGİSİ